چوپانیان

چوپانیان یا آل چوپان دودمانی بودند که طی سده هشتم (۷۳۸–۷۵۸ق) یا سده چهاردهم میلادی در قسمتی از ایران حکومت کردند. چوپانی‌ها از نوادگان یک خانواده مغول از قبیله سلدوز بودند. آنها در ابتدا تحت فرمان ایلخانان خدمت کردند، پس از سقوط ایلخانان، مستقلاً کنترل بخش هایی از ایران را به دست گرفتند و پایتخت حکومتشان در شهر تبریز واقع در استان آذربایجان شرقی قرار داشت.
این دودمان سلسله‌ای از امرا بود که پس از درگذشت ابوسعید بهادرخان آخرین ایلخان مغول در قسمتی از ایران حکومت کرد. مؤسس آن امیر بابا خان چوپانی پسر بزرگ‌تر امیر تیمورتاش بن امیر چوپان سلدوز است و پس از او برادر کوچک‌ترش امیر مظلوم چوپانی حکومت کرد. پادشاهان خاندان چوپانی منحصر به همین دو تن است.
چوپانیان از خانواده مغول بودند که در قرن ۱۴ میلادی به شهرت رسیدند. در آغاز زیر نظر ایلخانیان حکومت می‌کردند ولی پس از سرنگونی آن‌ها، بر بخشی از سرزمین های آنان فرمان راندند. چوپانیان آذربایجان را پایگاه قدرت خود قرار دادند؛ تا زمانی که جلایریان در بغداد به قدرت رسیدند.

۱ : امیر چوپان

در اوایل قرن چهاردهم، امیرچوپان زیر سه ایلخان متوالی خدمت می‌کرد، که از غازان محمود شروع می‌شد. امیرچوپان، فرمانده نظامی برجسته، به سرعت درجه ای از نفوذ بر ایلخانان را به دست آورد و با چند تن از اعضای خط هولاکوخان ازدواج کرد. قدرت و نفوذ او باعث کینه در میان اشراف شد، که در سال ۱۳۱۹ علیه او توطئه کردند اما شکست خوردند. ایلخان ابوسعید اما از نفوذ امیرچوپان و موقعیت پ‌های پسران او در ایالات امپراتوری خوشش نیامد و امیرچوپان را با موفقیت از دربار حذف کرد و پسرانش را از فرمانداری ایالات عزل کرد. وی در سال ۱۳۲۷ به هرات گریخت و کارتیها او را اعدام کردند. تعدادی از پسرانش به اردوگاه طلایی یا ممالک مصر گریختند در حالی که دیگران کشته شدند.

۲ : بغداد خاتون

چوپانیان به‌طور کامل از ایران محو نشدند. بغداد خاتون، دختر امیرچوپان، چشم ابوسعید را چنان به خود جلب کرده بود که سرسختانه ایلخان خواهان ازدواج با او شد. در طول عمر امیرچوپان، او با شیخ حسن جلایر، بنیانگذار آینده جلایرها ازدواج کرده بود، اما پس از فرار امیرچوپان به هرات، شیخ حسن از بغداد خاتون جدا شد و پس از قتل امیرچوپان، مدتی بسیار زیاد کوتاه پس از عزاداری، بغداد خاتون با ابوسعید ازدواج کرد. او به سرعت بر ایلخان نفوذ بلامنازع و بی‌بدیل بدست آورد و از اعتبار، امتیازات و اختیارات بسیار وسیعی و نفوذ عظیمی که به او داده شده بود نهایت استفاده را کرد، بغداد خاتون دشمنان، بدخواهان و قاتلان پدر و برادرانش را یا بیچاره کرد، یا تبعید یا به قتل رساند. ادعا شد (اما هرگز ثابت نشد) که در توطئه‌هایی علیه ایلخان دست داشته‌است، اما برخی معتقد بودند که باعث مرگ ابوسعید در ۱۳۳۵ شده‌است. جانشین ابوسعید، آرپاخان از ترش زیاد بخاطر نفوذش و بیمناک از این که علیه او با متحدانش توطئه کند او را اعدام کرد، بغداد خاتون ۱۶ روز پس از مرگ ابوسعید توسط خواجه لوُلوُ با ضربات چوپ به قتل رسید.

۳ : شیخ حسن

شیخ حسن بن تیمورتاش بن چوپان ملقب به شیخ حسن کوچک و شیخ حسن چوپانی (زادهٔ ۱۳۱۷ میلادی / ۷۱۷ هجری — درگذشتهٔ ۱۳۴۳ میلادی / ۷۴۴ هجری) پسر نخست تیمورتاش، برادر بزرگ‌تر ملک اشرف چوپانی و نخستین فرمانروا از دودمان چوپانیان است. او از سال ۱۳۳۸ تا سال ۱۳۴۳ میلادی و به مدت ۵ سال بر شمال‌غرب و غرب ایران و سرزمین‌های مجاور حکومت کرد. شیخ حسن و ملک اشرف هردو نایب‌السلطنه بودند؛ ولی هم سلطان (که باید منسوب به چنگیزخان می‌شد) و هم وزرا را خودشان انتخاب می‌کردند.شیخ حسن چوپانی فرمانروایی کاربلد، دارای جسارت و دلاوری و در عین حال، بی‌رحم، خونریز و مکار بود که به هیچ‌کس اعتماد نداشت. او نهایتاً در ۱۵ دسامبر سال ۱۳۴۳ میلادی (۲۷ رجب سال ۷۴۴ هجری) به دست همسرش عزت ملک کشته شد.

۴ : ملک اشرف

ملک اشرف بن تیمورتاش بن چوپان (زادهٔ ۱۳۱۸ یا ۱۳۱۹ میلادی / ۷۱۸ یا ۷۱۹ هجری — درگذشتهٔ ۱۳۵۷ میلادی / ۷۵۸ هجری) پسر دوم تیمورتاش، برادر کوچک‌تر شیخ حسن چوپانی و آخرین پادشاه از دودمان چوپانیان است. پس از کشته شدن شیخ حسن چوپانی، ملک اشرف جانشین او شد و به مدت ۱۴ سال بر شمال‌غرب و غرب ایران و سرزمین‌های مجاور حکومت کرد. شیخ حسن و ملک اشرف هردو نایب‌السلطنه بودند؛ ولی هم سلطان (که باید منسوب به چنگیزخان می‌شد) و هم وزرا را خودشان انتخاب می‌کردند.ملک اشرف بسیار دنیاگیر و زراندوز بود و حتی به اموال دیگران هم دست‌درازی می‌کرد. او ۱۷ گنجینه پر از جواهرآلات گران‌بها داشت که هرکدام از این گنجینه‌ها را در جایی پنهان کرده بود. همچنین گور پادشاهان ایلخانی مدفون در تبریز و آذربایجان را نبش کرده و اشیای قیمتی آن‌ها را برمی‌داشت. ملک اشرف همچنین بسیار شکاک بود و به انواع مشکلات روحی–روانی دچار شده بود؛ به گونه‌ای که حیواناتی که گوشتشان برای طبخ غذای دربار نیاز بود را حتماً باید مقابل چشمان پادشاه قربانی می‌کردند تا خاطرش آسوده گردد.

نابودی چوپانیان

ظلم و ستم ملک اشرف و زعمای دولت چوپانیان در آذربایجان به حدی بود که نمایندگان و بزرگان آذربایجان برای رهایی از ستم چوپانیان دست استمداد به سوی جانی بیک پادشاه اردوی زرین دراز کردند. بالاخره در اوایل سال ۷۵۹ هجری لشکریان اردوی زرین به آذربایجان حمله کردند و جانی بیک توانست با شکست ارتش چوپانی شهر تبریز را فتح کند و ملک اشرف که به دست لشکریان اردوی زرین دستگیر شده بود در میان سرور و نشاط مردم تبریز اعدام گردید. بدین ترتیب دوران حکومت چوپانیان به سر آمد. چوپانیان در تاریخ جزو کشت و کشتار و قتل‌عام به چیز دیگری معروف نیستند.

کلام آخر

ما امروز در مورد دودمان چوپانیان صحبت کردیم . امیدوارم که مورد پسند شما قرار گرفته باشد.

منابع :
سایت ویکی پدیا